ДОРНОД: Хогийн асуудлыг цэгцлэхийн тулд 3.6 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй, шат дараатай ажил өрнүүлнэ

Дорнод Хэрлэн сумын Засаг дарга бөгөөд Чойбалсан хотын захирагч С.Мөнхжаргалтай ярилцлаа. 

-Хэрлэн сум энэ онд хэдэн тэрбумын төсөвтэй ажиллах вэ? Хог шороо, орчны тохижилт, газар зохион байгуулалт, золбин нохой муураас эхлээд хотын өмнө тулгамдсан олон асуудлаас алийг нь түрүүлж цэгцлэхээр зорьж байна вэ?

-Миний бие энэ ажлыг хүлээж аваад хоёр сар болж байна. Жилийн эцэс болж байсан учраас төсөв ид хэлэлцэгдэж, юуны түрүүнд 2025 оны төсвийн төслөө бэлдэхээс ажлаа эхэлсэн. Мэдээж маш хурдан ажлаа төлөвлөх, зураг төсөв гаргуулах, хаана ямар нэн шаардлагатай тулгамдсан асуудал байна гэдгээ мэдэж эрэмбэлэхийн тулд орлогчтойгоо хоёр тийш хуваагдан ажлын хэсгүүдээ ахалж, Хэрлэн сумын боловсролын байгууллагуудын нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцсан. Мэдээж энэ завсартаа сумын ЗДТГ-ын дотоод үйл ажиллагаа, багийн Засаг дарга болон албан хаагчдын ажил үүргийн хуваарь, зохион байгуулалт, ажлын үр дүнгийн талаарх судалгаа мэдээллүүдтэй шуурхай танилцаж ажилласан.

Ингээд бид ямар ч байсан ажлуудаа амжуулж, 2025 онд татварын орлого 28,1 тэрбум, үүн дээр Орон нутгийн хөгжлийн сангийн 3,7 тэрбум төгрөг нэмэгдээд сумын нийт орлогыг 31,9 тэрбумаар төлөвлөж, ИТХ-аар төлөөлөгчдийн 100 хувийн саналаар батлуулсан. Ардчилсан нам орон нутгийн сонгуульд “Шинэ Чойбалсан, шинэ Хэрлэн” мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлж, хамгийн түрүүнд хогоосоо салах зорилт тавьсан. Тийм ч учраас төсөвт 3.6 тэрбум төгрөгийг хогийн асуудлаа бүрэн шийдвэрлэхэд зарцуулахаар төлөвлөөд байна.

Яг өнөөдрийн байдлаар "Хэрлэн тохижилт” ОНӨААТҮГ машин техникт нь эвдрэл гарахгүй, амралтын өдрүүдээр бүрэн хүчин чадлаараа тасралтгүй ажиллалаа гэхэд 45 хоногтоо л нэг удаа өрхүүдийн хогийг ачих боломжтой байна. Тиймээс бид тус аж ахуйн нэгжийн хүний нөөц, техникийн хүчин чадлыг хоёр дахин нэмж байгаа. Үүний үр дүнд гэр хорооллын өрхүүдийн хогийг сардаа нэг удаа татах боломжтой болно.

Мөн орон сууцны гаднах хогийг өөрөө ачдаг үйлдэлтэй автомашинаар зөөвөрлөхөөр төлөвлөсөн. Энэ автомашин нь бункертэй хогоо өөрөө өргөөд тэвшин дээрээ гаргах тул ачигчийн шаардлага байхгүй, жолооч байхад л хангалттай. Ингэснээрээ бид цаг хугацаа, ажиллах хүч хэмнэнэ. Иргэд маань хогоо тэр хогийн савандаа л хийж байх хэрэгтэй. Энэ ажил урагштай болоод ирвэл хогийн савны стандартыг тогтооно. ААН-үүдийг стандартад нийцсэн бункер, хогийн савтай болохыг зөвлөнө. Учир нь ингээд тогтчихвол машин очоод хүний оролцоогүйгээр хогийг аваад байх боломжтой болох юм.

Мөн богино зайн, дахин дамжуулах төвийг барьж байгаа. Энд татан төвлөрүүлсэн хогоо бөөгнүүлээд том машинд ачиж нэгдсэн хогийн цэг дээр асгахаар зохицуулалт хийж байна. Тэгэхгүй бол бүх машин талдаа 12,5 км, хоёр талдаа 25 км зам туулж, хогоо зөөж байна. Өрхүүдээсээ хогоо цуглуулаад хогийн цэгт асгаж ирэх гэсээр байтал, өвлийн өдөр богиныг ч хэлэх үү, юу юугүй өдөр өнгөрчихөөд байдаг. Нөгөөтэйгүүр, манай иргэд өөрсдөө бас их ухамсаргүй байна. Хог авахгүй байна гэдэг шалтгаанаар хотоо тойруулаад хогоо хаяад байх юм. Цахимаар нэг л их зарчим, шаардлага тавиад байдаг иргэн өөрөө машинаараа хогоо зөөж аваачаад хаяж байсан тохиолдол ч бий. Тэгэхээр бид хаа хаанаа хариуцлагатай байх ёстой юм л даа.

Миний бие ажлаа хүлээж аваад Хог хаягдлын талаар авч хэрэгжүүлэх 01 тоот албан даалгавар гаргасан. Энэ албан даалгаврын хүрээнд иргэн, ААНБ, СӨХ, төрийн байгууллагууд, багийн Засаг дарга нар болон байгаль орчны байцаагч ямар үүрэгтэй байх, тохижилт үйлчилгээний компаниуд, Чойбалсан хотын захирагчийн ажлын алба ямар үүрэг оролцоотой байх талаар бүгдийг үүрэгжүүлж өгсөн. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн байгууллагууд, ААН-үүд, айл өрх өөрийн эзэмшлийн 50 метр газраа цэвэрлэж байхыг үүрэгжүүлсэн. Мөн ил задгай хог хаясан, булшилсан, шатаасан, хог хаягдлын тухай хуулийг зөрчиж, байгаль орчны эсрэг гэмт хэрэг, зөрчил үйлдсэн талаарх мэдээллийг худалдаж авахаар зохицуулсан. Байгаль орчны байцаагч нотлох баримтыг бүрдүүлээд “Зөрчлийн тухай хууль”-иар иргэн бол 50 мянга, ААН бол 500 мянган төгрөг хүртэлх торгууль ногдуулах хуультай.

Цаашид хаа хаанаа хариуцлагатай байж, үүрэг хүлээх хэрэгтэй байна. Энэ жил хогийн асуудлаа цэгцлээд авбал ирэх оноос ногоон байгууламжийн ажил уруу орохоор төлөвлөж байна. Харамсалтай нь, Хэрлэн сум өнөөдрийг хүртэл ногоон байгууламж байгуулах зам талбайгаа төлөвлөөгүй явж ирж. Тэгэхээр энэ жил бид судалгаа явуулж хаана, аль газар, хэчнээн га талбайд ногоон байгууламж хийх төлөвлөлтүүдээ гаргана. Ингээд төлөвлөчихвөл жил жилдээ боломжоороо төсвийг нь суулгаад ногоон байгууламжаа нэмэгдүүлээд явах юм. Ер нь төлөвлөж байгаа ажил олон байна.

-Аймгийн төвийн хот тохижилт, хог шорооны асуудал хариуцсан хоёрын зэрэг байгууллага үйл ажиллагаа явуулдаг. Ажиглаж байхад, өрхөөс гарч байгаа хог, нийтийн эзэмшлийн газруудын хогоо хэрхэн ялгаж цэвэрлээд байдаг нь зарим үед ойлгомжгүй санагддаг. Энэ тал дээр?

-Маш зөв асуулт. Энэ асуудлыг хүмүүс сайн мэддэггүй юм. Өнөөдөр өрх, ААН-ийн хогийг цуглуулах асуудлыг “Хэрлэн тохижилт үйлчилгээ” ОНӨААТҮГ буюу Хэрлэн сум хариуцдаг. Хогийн хураамжаа аваад, тэр зардлаараа хогийг нь зөөдөг гэсэн үг. Харин нийтийн эзэмшлийн зам талбайн цэвэрлэгээ арчилгаа аймгийн мэдэлд буюу “Чойбалсан хөгжил” ОНӨААТҮГ-ын хариуцаж байгаа ажил. Энэ байгууллагад буюу хотын хэмжээний талбайн цэвэрлэгээнд ердөө 13 хүн л ажилладаг нь мэдээж хүрэлцдэггүй. Ингээд “хотын хог” гэдэг нэг л асуудлыг хоёр газарт хуваачихаад байгаа нь хогийн талаар иж бүрэн менежмент хийх, нэгдсэн удирдлагаар хангах боломжгүй, ойлгомжгүй байдлыг үүсгэж, дунд нь эзэнгүй хог үлдээд байгаа юм.

Энэ нь аймгийн өмнөх удирдлагуудын эрх мэдлээ хадгалж үлдэх гэсэн явцуу санаархлын хор уршиг. Хуульдаа бол сум хариуцна, сумын чиг үүрэг гээд заачихсан байдаг. Бас нэг чухал асуудал бол нийтийн эзэмшлийн зам талбайн цэвэрлэгээнд зориулж улсаас тодорхой төсөв мөнгө хуваарилдаг. Тэгэхээр нөхдүүд санхүүжилт авдаг хэсгийг нь аймаг дээр авч үлдчихээд байна гэсэн үг шүү дээ. Гэтэл өрх, ААН-үүд хогийн хураамжаа бүрэн төлдөггүй учир байнга алдагдалтай ажиллаж, Хэрлэн сумын төсвөөс нэмж зардал гаргадаг. Одоо хогоо хугацаандаа татан авч эхлэхээр иргэд маань хураамжаа төлөөд явах байх гэж найдаж байна.

-Хотын орлогчоор ахлуулсан газар зохион байгуулалтын ажлын хэсэг томилогдсон гэж сонссон. Газрын асуудалд маш олон хүний эрх ашиг хөндөгддөг учир улс төрийнхний хувьд түүгээр яваа гайг өөр дээрээ дуудсан алхам болдог шүү дээ?

-Газар зохион байгуулалт, төлөвлөлт бүр дэндүү замбараагаа алдсан, хяналтаас гарчихсан байгаа. Дээр нь аймгийн төвийн нэгдүгээр бүс буюу инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтэцтэй газрыг аймгийн Засаг даргын захирамжаар олгодог. Мэдээж маш олон хүний эрх ашиг хөндөгдөнө. Төрийн шийдвэр хэсэг бүлэг хүний төлөө бус нийтийн эрх ашигт үйлчлэх ёстой. Зоримог шийдвэр гаргахгүй явсаар ужгирчихсан. Алийн болгон дараагийн сонгуулиа бодож асуудлаас тойрч зугатахав дээ. Тиймээс хотын даргын хувьд эрсдэлээс эмээхгүй шийдвэрүүд гаргаад явна.

-Хотын гудамжаар үхэр мал бэлчиж явдгийг яахав?

-Хотын төвөөс мал гаргах асуудлыг 2027 он гэхэд бүрэн шийдвэрлэнэ гэж төлөвлөж байна. Ер нь бол Хэрлэн суманд бэлчээрийн газар гэж байхгүй. Гэхдээ сумын хэмжээнд мал бүхий 600 гаруй иргэн байдаг. Ихэнх нь бэлчээрийн газаргүй учраас бусад сумын нутаг дэвсгэрт малаа хариулдаг. Үүнээсээ болж иргэд хоорондын бэлчээрийн маргаан байнга гардаг. Иймээс хөрш зэргэлдээ сумдын Засаг дарга нартай уулзаж зөвшилцөх, малчдынхаа эрх ашгийг хамгаалах үүднээс хамтын хэлэлцээр хийж, нутаглаж байгаа газарт нь гүний худаг, дэд бүтэц шийдэж өгөх байдлаар мал бүхий игэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалчихаж болмоор санагдаж байгаа. Энэ мэтээр дэд бүтэц, худаг усны боломжийг бүрдүүлсний дараа хотоос малаа гарга гэдэг шаардлагыг тавина гэж төлөвлөж байна.

-Чойбалсан хотын гэр хорооллын хаягжилт тун ойлгомжгүй, замбараагүй байсаар байна. Энэ тал дээр ямар бодолтой байгаа вэ?

-Маргаан дагуулсан хэцүү асуудал. Гэхдээ засаж залруулах шаардлага зайлшгүй тулгарч байна. Юун түрүүнд яагаад ингэж хаягжуулах болсон талаарх бодлогын концепцыг нь мэдээдэхье. Өмнө гаргасан шийдвэрийг буцаавал хаягжуулалтын асуудал дахиад л хөндөгдөнө. Зайлшгүй хийх ёстой ажлын төлөвлөгөөнд орсон. 

-Шинэ оны эхэнд аймаг, хотын удирдлагууд Хэрлэн сумын 11 багт ажилласан шүү дээ. Иргэд ямар асуудал голдуу ярьж, санаа оноо дэвшүүлж байна вэ?

-Хэрлэн сумын 11 багийн 619 иргэнээс 269 санал ирсэн. Ерөнхийдөө хог, тоос шороо их байна, гэрэлтүүлэг, гудамж хашааны зохион байгуулалт, камержуулалтын талаар хөндөж байна. Мөн 11-р багийн хоёр хар байшин, 2-р багийн хуучин ягаан байр, 3-р багийн зурагтай хоёр шар байшин гэхэд одоог хүртэл бие засах газаргүй, гаднаа тойруулж ухсаар байгаад ухах ч газаргүй болчихсон хэцүү нөхцөл байдалд амьдарч байгаа. Гэтэл энэ жил зурагтай хоёр шарыг фассадлахаар аймгийн төсөвт мөнгө тавьсан. Аль нь чухал вэ гэдэг асуудлаа зөв эрэмбэлэх хэрэгтэй байна л даа. Мөн Чойбалсан хотын хэмжээнд дахин төлөвлөлт тун чухал байна. Гэр хорооллын багуудыг дахин төлөвлөлтөд яаралтай оруулахгүй бол болохгүй болсон.

Жишээлбэл, 2, 4, 10, 11-р багийн хаагуур, аль гудамжаар нь авто зам тавих юм, босоо чиглэлд хаана хаана нарийн гудамж зам гаргах юм гэхчлэн одоо л төлөвлөхгүй бол цаашдаа асуудал улам хүндэрнэ. Мөн өмнө нь хийсэн хөрөнгө оруулалтын ажлууд чанаргүй, хараа хяналтгүй, хариуцах эзэнгүй байгаа талаар иргэд хэлж байсан. Тиймээс цаашдаа хотын хэмжээнд хийж байгаа хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажлыг хүлээн авах комисст тухайн багийн Засаг дарга, СӨХ, холбогдох хүмүүсийг байлцуулан хүлээлгэж өгдөг байх хэрэгтэй юм байна лээ. Ингэж байж ялангуяа нийтийн эзэмшлийн зам талбайд хийсэн хөрөнгө оруулалтын ажил хариуцах, хамгаалах эзэнтэй болно.

Ярилцсанд баярлалаа.